A trapeira María Antonia de Rato da Tiñaz
Por Raúl Río
A parroquia dos Vilares de Díaz Castro é coñecida en toda a Terra Chá, polas montañas mindonienses, a mariña luguesa, Sarria, O Incio, O Caurel e a comarca entre o Eo e o Navia, pola cantidade de veciños desta parroquia que recorrían todas esas zonas mercando trapos, chatarra e crinas de cabalos e de bestas. Era tal a fama de ser terra de trapeiros que, sendo eu neno, pola festa da Pascua as orquestras tocaban na misa desde un sobrado que aínda hai dentro da igrexa e lembro que un dos músicos, cando viu que había nunha furna da fachada do campanario un San Miguel de granito con unha balanza na man, díxolles aos compañeiros todo asombrado: “Manda carallo! Aquí ate os santos teñen romana”.
O de trapeiro, ou trapeira, era un oficio que moita xente doutras parroquias consideraba despectivo. Maiormente, os homes so se dedicaban a el despois de outonar e no tempo de inverno, épocas nas que había menos traballo na casa e as labores propias deste tempo podían facelas as mulleres, salvo que na casa houbera moitos homes e algún deles puidera saír polo mundo adiante en calquera época e sacar uns cartos esenciais para mercar as cousas que non se producían na casa.
Moitos pensaban que trapeiro era sinónimo de probe, pero o crego e amigo, Xaquín Campo Freire (Xaquín de Roca), defíneos dun xeito moi fermoso e acertado, afirmando que “o trapeiro non é un empresario, pero é un emprendedor; é probe, pero non un miserento; non é un esmoleiro, é un individuo que sabe o valor do cambio”.
O trapeiro sabía distinguir entre valor e prezo, que son dúas cousas ben diferentes, polo que levaba cousas que os paisanos necesitaban e trocábaas por outras que xa non lles servían, pero que logo se reciclaban, dándolles outro valor e outro uso.
María Antonia de Rato era solteira e vivía na súa casa natal con seu irmán Xesús e súa cuñada María, que tiñan cinco fillos, cos que xa había xente dabondo para traballar o lugar, polo que ela era unha das veciñas da parroquia que mais se dedicaba a ese oficio e case sempre andaba polo mundo. Tamén mercou un alboio que había diante da casa e puxo un tear no que traballaba cando botaba unha tempada na casa, tecendo aquelas colchas de trapos de varios cores, que a Agustín Fernández Paz lle representaban os diferentes pobos e culturas do mundo e no que tecía tamén prendas do liño que sementaba súa cuñada María e outras cousas que lle encargaban.
Ao ser solteira case todos os sobriños eran afillados seus, quizais porque era a única que lles podía corresponder con algo dos cartos que facía cos trapos, e proba dilo é que cando se casou meu pai, que tamén era afillado dela, agasallouno con unha vaca que se chamaba Linda e que aínda lembro con moito agarimo.
Cada trapeiro ou trapeira xa tiña en cada lugar que recorrían unha casa fixa na que lle daban pousada e María Antonia por onde mais andaba era pola comarca das Nogais, parando sempre na casa dunha señora que se chamaba Balbina, ou Talbina. No baixo da casa tiñan o bar Losada e tamén unha carpintería na que fabricaban caixas fúnebres.
Normalmente os trapeiros eran apreciados e queridos en todos os sitios polos que pasaban e María Antonia tiña tal confianza naquela casa que lle coidaban o burro coma se fora seu, cando o deixaba alí si viña pasar quince ou mais días á súa casa da Tiñaz. Nesa casa tamén paraba seu irmán Xesús e o seu sobriño, Antonio de Carreira.
Noutra casa das Nogais paraba, tamén Amador, da casa de Calrúa de Malde, outro grande trapeiro, do que aínda hai moita xente desa comarca que se lembra del. Pepe de Agosto era outro dos moitos mais que pasaban por aquelas terras e que ían o bar Losada a tomar algo e xogar a partida.
Vendíalle os trapos (coma case todos os que andaban pola zona) a Francisco Currás, mais coñecido como “O Trapeiro de Lugo”, que tiña o almacén no número 64, da que hoxe é a rúa Castelao, xusto fronte ás escaleiras que suben desde a estación do tren. Enviábanlle os fardos polos autobuses de liña, el apuntaba o seu peso e a persoa que llo remitía, e despois, cando pasaba por Lugo facían as contas.
Naqueles tempos de penuria, faltos dunha sanidade pública universal que velara pola saúde de todas as persoas, e coa que hoxe están empeñados en acabar, os cartos gañados nese oficio tamén serviron para salvar vidas, como foi en 1950, cando Serafín, sobriño e afillado de María Antonia, estaba enfermo de tuberculoses e o meu avó materno, que lle foi facer unha visita, coincidiu alí con Don Jesús, o practicante de Guitiriz, e díxolle que en Cuba (de onde facía pouco chegara de vir emigrado) tratábase con penicilina. Don Jesús díxolle que xa o sabía, porque el tamén estivera en Cuba, pero que era moi cara. Entón María Antonia díxolle ao practicante que por cartos que non fora. Trouxéronlle a penicilina e Serafín morreu en Sestao con case noventa anos de idade.