Descubrindo o patrimonio: Mosterio de San Facundo de Ribas do Miño
No Concello de Paradela, entre as ladeiras cubertas de viñedos e ás beiras calmas do río Miño, atópanse os restos do antigo mosteiro de San Facundo de Ribas de Miño, unha das xoias patrimoniais máis singulares do municipio paradelense. A súa localización, no val que forma o río ao seu paso polo municipio, non é casual: alí, onde o Miño baixa sereno, erguéronse no século XII unhas instalacións relixiosas que serviron de refuxio e acubillo a peregrinos en ruta cara a Santiago de Compostela.
A historia deste mosteiro remóntase ao ano 1120, momento no que os monxes beneditinos decidiron establecerse neste lugar estratéxico para ofrecer axuda espiritual e material aos camiñantes do Camiño Francés. A súa fundación está directamente relacionada cun episodio histórico singular: a destrución da ponte romana de Portomarín por orde de Dona Urraca, raíña de León e Castela, no ano 1116. A súa decisión tiña como obxectivo prexudicar economicamente ao arcebispo Xelmírez, privado así das rendas derivadas do tránsito dos peregrinos. Como resposta a esta situación, e para garantir unha alternativa de paso, creouse o mosteiro de San Facundo nun punto do río onde a corrente era máis amable, facilitando o cruzamento en barcas.
O mosteiro naceu, pois, co espírito hospitalario que caracterizou a moitos dos enclaves relixiosos ao longo das rutas xacobeas. Durante séculos, San Facundo foi un lugar de acollemento, oración e descanso para viaxeiros de todas as procedencias, converténdose tamén nun elemento cohesionador do territorio.
ARQUITECTURA E VALOR ARTÍSTICO
A igrexa do mosteiro presenta características arquitectónicas que a sitúan na transición entre o estilo románico tardío e o gótico primitivo. O elemento máis destacado deste templo é a súa bóveda de canón con seis robustos arcos de pedra que converxen nunha clave situada a só 5,30 metros de altura. Segundo o investigador Ricardo López, esta estrutura podería representar a primeira manifestación do estilo gótico en toda a Península Ibérica, un feito que outorga un valor singular ao edificio tanto dende o punto de vista histórico como arquitectónico.
A planta da igrexa é de nave única, cun ábsida semicircular ao fondo, en liña coas tendencias construtivas da época. Durante as obras de restauración, levadas a cabo no ano 1997, foron recuperadas valiosas pinturas murais de estilo hispano-flamenco datadas no ano 1474. Estas representacións iconográficas inclúen figuras de San Cristovo, San Sebastián e escenas da Virxe co Neno, o que engade un importante compoñente artístico ao conxunto.
A importancia patrimonial de San Facundo foi recoñecida oficialmente no ano 1982, cando o conxunto foi declarado Monumento de Interese Nacional. Máis recentemente, no ano 1997, acometeuse un ambicioso proxecto de restauración que tiña como obxectivo conservar e poñer en valor tanto a igrexa como a casa reitoral.
Este proxecto, dirixido polos arquitectos Alberte González Rodríguez e Jorge Salvador Fernández, foi distinguido co Primeiro Premio do Colexio Oficial de Arquitectos de Galicia no ano 1998, ao considerarse a mellor intervención de restauración realizada en toda a comunidade autónoma. O xurado destacou a fidelidade á estrutura orixinal e a integración co entorno natural, demostrando un respecto escrupuloso polo valor histórico do edificio e a súa contorna.
A CONTORNA
Se ben a arquitectura de San Facundo é notable, o seu entorno natural contribúe de maneira decisiva a reforzar a súa importancia. O mosteiro está situado nas ladeiras do monte da Trapa, un espazo cuberto de viñedos que conforman un dos paisaxes máis espectaculares da Ribeira Sacra. Estes bancais, ou "balcóns" como se lles chama na zona, descenden ata o mesmo leito do Miño, conformando un mosaico agrícola que fala da longa tradición vitivinícola da comarca.
Moi preto do templo, atópase tamén a ermida de Penaredonda, un pequeno santuario que completa o conxunto relixioso da zona. Ademais, no propio río localízase un embarcadoiro para o catamarán turístico, o que permite aos visitantes achegarse á historia e á beleza do lugar dende unha perspectiva fluvial única.
O mosteiro de San Facundo de Ribas de Miño non é só unha testemuña do pasado, senón tamén un activo cultural e turístico con grande potencial para o desenvolvemento local. A súa situación no trazado do Camiño de Santiago, combinada co atractivo paisaxístico e histórico do lugar, convérteo nun punto de interese para visitantes e investigadores.
O Concello de Paradela aposta cada vez máis por poñer en valor este tipo de patrimonio, combinando a conservación co fomento do turismo sostible. Eventos culturais, visitas guiadas e proxectos de dinamización do territorio son algunhas das liñas de actuación que se están promovendo para garantir que este legado non quede no esquecemento.
San Facundo de Ribas de Miño representa un exemplo sobranceiro da riqueza histórica, arquitectónica e espiritual do concello de Paradela. A súa fundación ligada ao Camiño de Santiago, o seu valor como exemplo primixenio do gótico na Península e a súa integración nun entorno natural privilexiado fan del un lugar único e cheo de significados. A súa recuperación e posta en valor demostran que o respecto polo pasado é compatible cunha visión contemporánea e sostible do desenvolvemento rural.
Así, este antigo mosteiro continúa vixiante, nas ribeiras do Miño, como un faro silencioso de historia, fe e beleza.