Descubrindo o patrimonio: Os castros romanos de Triacastela
Por Jessica Fernández
En Triacastela existen cinco castros recollidos como patrimonio etnográfico do municipio e todos eles teñen orixe romana debido ás súas dimensións, emprazamento e morfoloxía.
O Castro de Triacastela é un xacemento castrexo situado no cume dun outeiro situado entre os ríos Santalla e o regacho dá Ribeira, no núcleo de Ramil. Trátase dun asentamento de pequenas dimensións que domina o curso de ambos ríos e toda a contorna. O asentamento consta dun recinto principal grande e de forma case circular. Un parapeto delimita todo o seu contorno, sendo máis acusada a pendente ao sur, mentres que ao nordeste reforzan a súa función dous fosos de pequenas dimensións seguidos doutros dous parapetos. Por outra banda, non parece que existan grandes labores de acondicionamento do terreo para conseguir unha maior nivelación da superficie habitable, xa que esta é bastante horizontal e sen obstáculos visibles. Debido á cobertura vexetal de carballos e silvas, non é posible documentar ningunha estrutura, salvo a acumulación de pedras no recinto e no sector sur do parapeto, onde un muro substitúe a cara exterior da muralla.
Pola súa parte, o Castro de Cileiro, tamén castrexo, atópase na zona máis alta dun pequeno esporón na marxe esquerda do rego de Ríos, en San Salvador de Toldaos. Este pequeno asentamento domina o curso medio do río e consta dun único recinto de reducidas dimensións, de forma case circular, delimitado ao norte e este por dous fosos, o primeiro de reducidas dimensións e o segundo que forma parte dunha explotación mineira da época romana. Ao oeste só se aprecia un terraplén de pequenas dimensións, que pode ser o resto dun foso suavizado polos labores agrícolas, mentres que ao sur, hai unha pequena elevación do terreo. Por outra banda, a superficie habitable ten bastante pendente en dirección este, pero non presenta obstáculos visibles que dificulten a súa ocupación. Debido a que na actualidade toda a superficie do asentamento está cuberta por unha densa capa de silvas, carballos e fentos non foi posible documentar ningún tipo de estrutura interna, pero aparecen concentracións de pedras que poden ser restos de derrubamentos alterados pola acción antrópica.
O terceiro castro é o de Lagares, que se sitúa no cume dun outeiro entre os ríos Teixedo e de Santalla cun amplo dominio dos cursos de ambos ríos e da súa contorna, no núcleo de Lagares. O asentamento, de considerables dimensións, ten planta case circular delimitada por un parapeto que, polo exterior alcanza unha altura de cinco metros e dun metro e medio polo interior. Hai un foso seguido dun pequeno parapeto que reforza a función do foso e que parece seguido, nalgunhas zonas, doutro foso suavizado polos labores agrícolas. Xusto neste sector apréciase un recinto secundario separado do resto do terreo por un corte brusco. Parece que o acceso ao recinto se produciría polo sueste, onde se conserva unha entrada. O recinto interior presenta unha superficie horizontal e sen obstáculos visibles que dificulten a súa ocupación. Hai acumulacións de pedras, procedentes probablemente de derruabamentos das estruturas habitacionales, moi alterados polos labores agrícolas. Atendendo á dimensión, emprazamento e morfoloxía, pode pensarse nun xacemento de adscrición prerromana.
Por último, hai dous xacementos castrexos na parroquia de Santa María do Monte, o Castro de San Andreau e o Castro de Santa María do Monte. Con respecto ao primeiro, este atópase sobre a cima dun pequeno outeiro na marxe dereita do rego de Ríos, dominando unha ampla zona do seu curso e toda a contorna circundante, no núcleo de Fompernal. Ten forma ovalada e trátase dun xacemento de amplas dimensións que abarcaría a cima deste outeiro. O asentamento delimítase por un terraplén que rodea todo o recinto, configurando así unha ampla zona amesetada, cunhas condicións moi boas de habitabilidade. Presenta unha zona aterrazada que podería formar parte do recinto e que está ocupada por prados. A plataforma habitable configura unha ampla zona chaira, con lixeira pendente ao sueste, sen obstáculos que impidan a súa ocupación.
Con respecto ao segundo, o Castro de Santa María do Monte, este sitúase sobre a cima dun espigón terminal do Monte, na marxe esquerda do río Longo. Trátase dun asentamento de pequenas dimensións que domina unha ampla zona polo sur, leste e nordés, mentres que polo norte e nordés queda abrigado polo terreo circundante. O asentamento consta dun recinto principal de reducidas dimensións, de forma case circular que se corresponde coa parte máis alta do outeiro. O recinto está delimitado pola parte norte por un foso que o separa do terreo máis alto que o propio xacemento. Ao oeste e suroeste hai un total de tres fosos, o primeiro e o segundo seguidos de dous parapetos de pequenas dimensións, mentres que polo sur e este, a propia pendente do terreo sérvelle de delimitación. O acceso á plataforma habitable faise a partir dun parapeto ou muralla que o rodea. Polo suroeste, onde se atopan máis elementos defensivos, hai un recinto secundario aterrazado, separado da contorna por un pequeno foso e un parapeto. Ao sur e nordeste atópanse dúas zonas máis aterrazadas que formarían parte do recinto. O asentamento presenta unha reducida superficie habitable moi horizontal e sen obstáculos que dificulten a súa habitabilidade.